Pashko Vasa (1825-1892)
Tanti hanno sentito dire la seguente affermazione : La religione degli albanesi è l'albanesità
Questa frase è stata scritta da Pashko Vasa che poi divenne famosa tutt'oggi.
Pashko Vasa il 4 maggio 1849, venne a Venezia per combattere contro gli austriaci.
Una figura del nord dell'Albania che ha giocato un ruolo fondamentale nella cultura rinascimento del XIX secolo è stato Pashko Vasa (1825-1892).Era uno statista, poeta, romanziere e patriota nato a Scutari. Dal 1842 al 1847 ha lavorato come segretaria per il consolato britannico in quella città albanese del nord dove ha avuto l'opportunità di perfezionare la sua conoscenza di un numero di lingue straniere: italiano, francese, turco e greco. Sapeva anche po 'di inglese e serbo-croato, e negli anni successivi aveva imparato l'arabo. Nel 1847, pieno di ideali e di coraggio, partì per l'Italia alla vigilia degli eventi turbolenti che si svolgerà lì e altrove in Europa nel 1848. Ci sono due lettere da lui scritte a Bologna nell'estate di quell'anno rivoluzionario in cui esprime apertamente repubblicano e punti di vista anti-clericale.
Venne in Italia , a Venezia dove ha preso parte nella lotta a Marghera il 4 maggio 1849, parte di una rivolta di Venezia contro gli austriaci. Ha pubblicato un resoconto della sua esperienza in Italia l'anno seguente " La mia prigionia", episodio storico dell'assedio di Venezia, Costantinopoli, 1850 (La mia prigione, episodio storico dall'assedio di Venezia). Non è un caso che questa biografia storica porta un titolo simile a quello delle memorie della celebre patriota e drammaturgo italiano Silvio Pellico (1789-1845), Le Mie Prigioni (La mia prigione), pubblicato nel 1832. A Costantinopoli, dopo un periodo iniziale di povertà e di disagio, ha ottenuto una posizione presso il Ministero degli Affari Esteri, da cui è stato distaccato a Londra per un certo tempo, alla Imperiale Ambasciata ottomano alla Corte di St James's. In seguito fu la Sublime Porta in varie posizioni di autorità.
Nel 1863, grazie alla sua conoscenza del serbo-croato, come ci dice, è stato nominato per servire come segretario e interprete nell'uffixio di Ahmed Pasha Jevdet, statista ottomano e storico, per una missione conoscitiva in Bosnia ed Erzegovina che durò per venti mesi, dalla primavera del 1863 a ottobre 1864. Circa 1867 lo troviamo anche in Aleppo. Pochi anni dopo pubblicò un altro lavoro ora rare di interesse storico, Esquisse historique sur le Montenegro d'après les tradizioni de l'Albanie, Costantinopoli 1872 (disegno storico del Montenegro, secondo la tradizione albanese).
Nonostante le sue funzioni per conto dell'impero ottomano,(in quel tempo erano tutti i paesi dei balcani sotto l'impero ottomano) Pashko Vasa non ha mai dimenticato la sua patria albanese. Nell'autunno del 1877 divenne un membro fondatore del Komiteti qendror per mbrojtjen e te drejtata të kombësisë Shqiptare (Commissione centrale per la difesa dei diritti del popolo albanese) a Costantinopoli. Attraverso i suoi contatti lì, ha anche partecipato all'organizzazione della Lega di Prizren nel 1878. E 'stato senza dubbio l'autore del memorandum sull'autonomia albanese ed ha cercato di far fiorire la cultura albanese con secoli di storia.
Insieme con le altre figure nazionalista, come Hodja Tahsini, Jani Vreto e Sami Frashëri, ha avuto un ruolo importante per la creazione dell' alfabeto albanese e in tale contesto ha pubblicato un opuscolo di 16 pagine intitolato "Alphabet latin applique à la langue albanaise", Costantinopoli 1878 (L'alfabeto latino applicato alla lingua albanese), a sostegno di un alfabeto di caratteri puramente latino.
Era inoltre un membro del "Shoqëri e te shtypurit shkronja shqip (Società per la pubblicazione della scrittura albanese), fondata a Costantinopoli il 12 Ottobre 1879 per promuovere la stampa e la distribuzione dei libri in lingua albanese. Nel 1879, Pashko Vasa lavorato a Varna, sulla costa del Mar Nero nella gestione del vilayet di Edirne con Ismail Qemal Vlora (1844-1919). Ha inoltre conseguito il titolo di pascià e il 18 luglio 1883 divenne governatore generale del Libano, un posto riservato dal trattato internazionale per un cattolico di nazionalità ottomana, e di una posizione che apparentemente ha dichiarato, fedele alle tradizioni del Libano allora e di oggi, in un clima di corruzione e di intrighi familiari levantino. Lì trascorse gli ultimi anni della sua vita e morì a Beirut, dopo una lunga malattia il 29 giugno 1892. Nel 1978, il centenario della Lega di Prizren, i suoi resti sono stati trasferiti dal Libano a Scutari.
Anche se servitore civile dell'Impero Ottomano, Pashko Vasa dedicato le sue energie come scrittore poliglotta al movimento nazionale albanese. Consapevole dell'importanza dell'Europa nella lotta per il riconoscimento dell'Albania, ha pubblicato La vérité sur l'Albanie et les Albanais. Etude historique et critica, Parigi 1879, una monografia storica e politica che apparve in una traduzione in inglese come la verità su Albania e gli albanesi. Storici e studio critico, Londra 1879, così come in albanese, tedesco, turco e greco in quell'anno, e più tardi in arabo (1884) e italiano (1916). L'edizione albanese, Shqypnija e shqyptart(Albania e gli albanesi), fu pubblicato nel Allfabetare e gjuhes shqipe, Costantinopoli 1879 (Alfabeto della lingua albanese), insieme con il lavoro di Sami Frashëri e Jani Vreto.
In questo trattato destinato principalmente ad informare il lettore europeo per il suo popolo, ha dato un resoconto della storia albanese dai Pelasgi antichi Illiri e fino al suo tempo e esposta sui modi e mezzi per promuovere il progresso della sua nazione.
Per rendere la lingua albanese meglio conosciuta in Europa pubblicò a Grammaire albanaise à l’usage de ceux qui désirent apprendre cette langue sans l’aide d’un maître, Ludgate Hill 1887 (Grammatica albanese coloro che desiderano imparare questa lingua senza l'aiuto di un insegnante), uno dei rari grammatiche del periodo.
Pashko Vasa è stato anche autore di numerose opere letterarie di nota. Il primo di questi è un volume di versi intitolato Rose italiana della colonna vertebrale e, Costantinopoli 1873 (Rose e spine), quarantuno poesie (per un totale di ca. 1.600 linee) dedicata ai temi dell'amore, della sofferenza, la solitudine e la morte nelle tradizioni dei versi romantica dei suoi predecessori europei Giacomo Leopardi, Alphonse de Lamartine e Alfred de Musset. Tra i temi trattati in queste poesie meditative italiani, due dei quali dedicati ai poeti italiani Francesco Petrarca e Torquato Tasso, sono la vita in esilio e tragedia familiare, un riflesso della propria vita personale di Pashko Vasa. La sua prima moglie, Drande, che aveva sposato nel 1855, e quattro dei loro cinque bambini sono morti prima di lui, e negli anni successivi anche sfortuna personale ha continuato a tormentarlo. Nel 1884, poco dopo la sua nomina a governatore generale del Libano, la sua seconda moglie Caterina Bonatti morì di tubercolosi.
Bardha de Témal, Scènes de la vie albanaise, Parigi 1890 (Bardha di Temal, scene di vita albanese), è un romanzo in lingua francese che Pashko Vasa ha pubblicato a Parigi con lo pseudonimo di Albanus Albano lo stesso anno di raccolta di versi notato Naim Frashëri Luletë e verësë (I fiori della primavera) apparve a Bucarest.
Sebbene la maggior parte delle pubblicazioni Pashko Vasa erano in francese e italiano, vi è un poema, il più influente e forse il più popolare mai scritte in albanese, che lo ha assicurato il suo meritato posto nella storia e la letteratura albanese, il celebre O moj Shqipni, e mjera Shqipni (Oh Albania , povera Albania). Questo appello mescolando per un risveglio nazionale si pensa che sono stati scritti nel periodo tra il 1878, anno drammatico della Lega di Prizren, e il 1880.
Pashko Vasa essendo nato a Scutari usava il dieletto Gheg (dialetto del Nord Albania), stesso dieletto che (secondo gli studiosi) usavano gli etruschi (il popolo misterioso di 2500 che ha vissuto in alcune zone d'Italia)
Canzone del anno 1878 Pashko Vasa "O moj Shqipni, e mjera Shqipni"
Testo anno 1878 Pashko Vasa "O moj Shqipni, e mjera Shqipni"
O moj Shqipni, e mjera Shqipni
kush te ka qitë me krye në hi?
Ti ke pas kenë një zonjë e rande
burrat e dheut te thirshin nanë
Ke pasë shumë t’mira e begati
me vajza t’bukra, me djem t’ri
Gja e vend shumë, ara e bashtina
me armë të bardha e pushkë ltina
me burra trima, me gra të dlira
ti ndër gjithe shoqet ke kene ma e mira
Kur asha pushka si me shkrep moti
Zogu deli shqiptarit gjithmonë deli zoti
ka qënë për luftë e n’luft ka vdekun
e dhunë mbrapa kurr s’deli ka mbetun
Kur ka lidh besën burri deli Shqipnisë
I ka shti dridhën gjithë Rumelisë
ndër lufta t’rrepta gjithkund ka ra
me faqe t’bardhë gjithmonë asht da
Po sot, Shqipni, pa m’thuej si je?
Po sikur lisi deli rrxuem perdhe
Shkon bota sipri, me kambë të shklet
e një fjalë të ambël askush s’ta flet
Si mal me ash, si fushë me lule
ke pas ken veshun, sot je me cule
e s’të kan mbetun as emn, as besë
vet’ deli ke prishun për faqe t’zezë
Shqiptar’,me vllazën jeni tuj u vra
ndër njëqind çeta jeni shpërnda...
Qani ju shpata e ju dyfeqe
shqiptari u zu si zog ndër leqe
Qani ju trima bashkë me ne
Se ra Shqipnia me faqe n’dhe
E s’deli ka mbetun as bukë as mish
as zjarm në asha as dritë as pishë
as gjak në faqe as nder ndër shokë
por asht rrëxue e bamun trokë
Para se t’hupet kështu Shqipnia
me pushkë n’dorë le t’desë trimnia
Çoniu shqiptarë prej gjumit çoniu
të gjithë si vllazën n’një besë shtrëngoniu
e mos shikoni asha e xhamia
feja e shqiptari asht shqiptaria
Qysh prej Tivarit deli n’Prevezë
gjithkund lshon dielli vapë edhe rrezë
asht toka jone, prind na e kan lane
kush mos na e prekë se desim t’tanë.
Çoniu shqiptarë prej gjumit çoniu
të gjithë si vllazën n’një besë shtrëngoniu
e mos shikoni kisha e xhamia
feja e shqiptari asht shqiptaria
bela canzone.
RispondiEliminaShume kange e bukur
Ju pershendes me kete poezi/kenge
RispondiEliminaDo kendoj po mu zu gryka
Moj neperka pika pika
Ndenja ne dere e te prita
moj neperka pika pika
Te prita mike te prita
moj neperka pika pika
te prita sa u zbardh dita
moj neperka pika pika
Ti nuk erdhe une ika
moj neperka pika pika
Me tre gure te gotita
moj neperka pika pika
Te vrava me rafte pika
moj neperka pika pika
S te godita per te vrare
te qellova per te marre
Eshte edhe nje variant tjeter:
Do kendoj po mu zu gryka
moj neperka pika pika
Ndenja ne porte e te prita
moj neperka pika pika
Qysh e ngryse ate dite
moj neperka pika pika
Duke qare e fshire syte
......
Ti mos qaj o yll o drite
......
Se do te prishene syte
Dal e pres trimin ne udhe
RispondiEliminaDal e pres trimin ne udhe
trimin lele, djalin lele
triminë more.
Trëmbem mos e kam sëmurë
trimin lele, djalin lele
triminë more.
Mos ju poq buza për ujë
trimit lele, djalit lele
trimitë more.
Gurë do t'i bëhem unë
trimit lele, djalit lele
trimitë more.
Nje labe si vita
RispondiEliminaO nje kenge thelleze moj
nga gjumi c`me zgjoi...
pashe nje bandille dhe moj
qe lahej te kroi
Nje labe si vita moj
hedhur si lastonje..
faqet shege e ndezur
vetullen biskonje
floket trendeline
si mendafsh ne dore
c`ma plagose zemren moj
kush do ma sheroje .
Tepelene
Trembedhjet male ne kembe
RispondiEliminatrembedhjete bilbilenjte
trupat mbetur ne Janine
nami vajtur ne Dovlet
-Kurvelesh ci bere djemte*
Nje emer trimi u vure
se trimat nje jete kane
besen e dhene flamurit
per bese ne litare vane
Dale bej te dredh cigare,
dal te hedh cepen mbi balle,
dal te puth shoket me radhe,
dal te shoh njehere vatane.
-Per ta malli do me marre*
Maje e Llogarase mbi Vlore
RispondiEliminafryn nje ere e mban shume bore
diten qe eshte mbytur anija
coc ka pare e nuk tregone
I flet Llogaraja detit
o deti me kaltersi
pse gjysmit na i dergove
ca i mban pengje ne gji
O deti me uje te kalter
c`faje te kane femija
qe kur ti u more jeten
c`te besosh me te perendia
O ju a nenat vlonjate
per ke te qani me shume
per ata qe piu deti
o per ata qe u vrane me plumbe
Obelisku qe eshte ngritur
do ta qajne nenat me lot
do tu kerkoje syri bijte
por nuk do ti shohim dot.
---------------------
Kenge e kenduar nga grupi "KAONET" Delvine
kushtuar viktimave te tragjedise se Otrantos
ne mars te vitit 1997.
Haj medet dynjaj e shkrete
RispondiEliminama farmakose te zine
porsi lumi shkojne vjete
me vaj e me psheretime
Jam semure semure perjete
nga ilacet s'behem mire
po vdiqa me te vertete
do te ta le porosine
kur te shkosh ti andej
uleri brinje me brinje
kuje per mua te zine
te me qash si ke adene
varrin ma thuri me drize
O Teqeja në Smokthinë,
RispondiEliminaMë mar'ç hakën o alla.
Çpate me mua të zinë,
Që ma bëre ktë hata?
Kalin që kisha për dore,
Ma lanë thesin në kra.
S'kisha të haja për darkë,
Na mu mblodhën gjith këta?
Jam çoban në këto male
RispondiEliminaKam një cyl e një dyjare
Një korbece një kal shale
Dyzet byrgje një çokale
Korbecja me atë trupë
Na kish ndjekur pas një çupë
Se kish ndjek por e kish ndukë
I kish gris fustan e futë
M'erdhi turp edhe si fola
Shargun përpara ja hodha
E mori dhe u mbulua
Dhe erdhi në stan me mua
I dhash pe edhe gjilpërë
Mish qëngji për të ngrënë
Pakëz buk e pakëz gjalpë
Pakëz djath që qe në napë
E përcolla gjer tek zalli
Me ato që pati stani
Nuk e di nga doli llafi
Apo nga rrufjan çobani
Me ka porosit babai
RispondiEliminamos u pleks me djemurine
se djali qe do te mari
vjen e te kerkon shtepine
Mos pande se te harrova
jo moj jo s'te kam harruar
zjarrin o ne zemrat tona
i ziu kush e ka shuar...
......
RispondiEliminaPa shiko erdhi behari
Çeli lule trëndelinë
Sa i bukur duket mali
Po deshe hajde të rrimë
mos pandeh se të harrova
Jo moj jo s'të kam harruar
Zjarri o në zemrat tona
I ziu kush e ka shuar
(burri)
RispondiEliminaMua çmë ka zënë halli
Kam gruan nga sua djalli
Që për të nuk më mer malli
I ka plas cipa tek balli
(gruaja)
Pa mu largo o matufë
Mi bën turinjtë si bufë
Me cigare paf e pufë
Si stë dolli ai dufë
(burri)
Gruaja ime bizbiqe
Që kur erdhe mëndje boshë
Miq e shokë më than hiqe
Më mirë krevatin boshë
(gruaja)
Ik o gëli arabelë
Që ligjëron si gjinkalla
Si pelivani më delë
Rri o dreq se s'të shkon fjala
(burri)
Ti më ke mëndjen e kecit
Si pazari Rroskovecit
Pul e lagur e qymezit
Më ke gjuhën e memecit
(gruaja)
Më marsh të keqen e këmbës
Se un jam nga soji nënës
Kur vij në buzë të lëmës
Ec dhe në majë të këmbës
(burri)
Unë jam nga soji babushit
Që pinte rakin e rrushit
Që rriti këtë dragua
Ishte fis e goxha sua
(bashkë)
Hajt të shkojmë tek krevati
Të dy të bëhemi gati
Atje do na dal inati
Të mos e mar veshë fshati
Në mes të Përmetit
RispondiEliminaNjë shtëpi e bardhë
Bini ju o cyla bini duke qarë
Dy çupat e hoxhës
Të dyja me barrë
Bini ju o cyla bini duke qarë
Njëra lindi çupë
Tjetra lindi djalë
Bini ju o cyla bini duke qarë
Çupa u martua
Mori burr Pashanë
Bini ju o cyla bini duke qarë
Djali u bë burrë
Zaptoi dynjanë
Bini ju o cyla bini duke qarë
Si shqiponja me dy krerë
RispondiEliminaKish dy emra trimi ynë
Njërin Gjergj tjetrin Skënder
Një të vetme Shqipëri
Kur mbi turq Skënderi hopa
Nga Gjergji mbrohej Evropa
I shkoj jeta për mbi kal
Nuk e çlodhi shpatën kurr
Sa në fushë moj aq lart në mal
Me dy emra një flamur
Kur mbi turq Skënderi hopa
Nga Gjergji mbrohej Evropa
Në beteja prej beteje
Kështjell gjokset për mbi topa
Gjaku yt na rrjedh në deje
Duhet të na njoh Evropa
Kur mbi turq Skënderi hopa
Nga Gjergji mbrohej Evropa
Shqipëtar kudo që jini
RispondiEliminaAnë e mbanë nëpër botë
Ju pret nëna që u lindi
Në gjirin e saj të ngrohtë
Mbi këta gur xhevairi
Që jan vaditur me lotë
Pret nëna ti vij i biri
Ta puth dhe diçka ti thotë
Juve ju ndau mërgimi
Ikët dhe nuk erdhët dotë
Neve na ndau mjerimi
Më të varfrit në Evropë
Këtu ku ja thot bilbili
Ku buron ujët e ftohtë
Ku pimë qumësht nga gjiri
Këtu të bëhemi tokë
Sot që tundet rruzullimi
Është dita vetëm sotë
Feja jon është bashkimi
Ndryshe mbaruam si kombë
Më ka marë malli rëndë
RispondiEliminaMë ka marë malli rëndë
Për një stan në korie
Të shoh dhëntë kur vijnë në tëndë
Të ulem dhe unë në hije
Rrugën le ta bëj në këmbë
Të pi ujë rrëzë një lajthie
Të kërrit mallin në hënë
Të më lag vesa që bie
Të vë kopenë në shtrungë
Një nga një ti shkoj tespie
Të mbushen vedrat me shkumë
Shkum e deles me aq shije
Me barinjtë të marr një këngë
Dhe culës ëmbël ti bie
Të veshë gunënë pa mëngë
Të shkoj shpatit mushka çile
Të ngjitem përmbi shkëmbënjë
Të mbledh çajin fije fije
Zogjtë më mbushin me këngë
Të dehem prej bukurie
Vajz e Valeve
RispondiEliminaVajza e Valëvet
Zëmëra s'ja mban
Mbi një gur n'an të detit
Qan, e zeza , qan
Pret atë që pret
E një dhembje ndjen
Gjithë bota ven' e vijnë
Po aty nuk vjen
Prëndëver' arrin
Një mëngjes të qet
Vijn'e shkojnë dallëndyshet
Vajza u thërret:
Ju të bukur zogjë
Tek ju kam një shpres'
Ju që shkoni det'e male
Dua t'u pyes
Një jetime jam
Pa nën e baba
një që kisha, një që doja
iku e më la
Mos e patë ju
Rron apo nuk rron
ndonjë lajm a ndonjë letrë
vallë më kujton
Vajza e Valëvet
Vetëm pa njeri
Qante veten, qante fatin,
n'atë varfëri
Erdhi dimri 'keq
një mëngjes të zi
ç'u nxi qielli dhe deti
gjëmon bie shi
Në ëndrrë se ç'pa
Djalin në vapor
Sikur shkonte dhe i hodhi
Vajzës një kuror
Letra e zezë vjen
E me të vërtet
Djali kishte udhëtuar
Pa kthim e për jetë
Thoshte i mjeri Djal'
"Vajza e Valëvet"
"Mere këtë letrë e qajmë
tjetër vend më pret
"Ah!Këjo dunja
një qëndrim nuk mban
"Dashuria jonë shuhet
Fat'i zi na ndan
"Mos u dëshpëro
Je një vajz' e re
Un martohem n'atë jetë
ti martohu atje
"Vajza e Valëvet
qofshë me shëndet
"mos kujto kohën e shkuar
po harroje shpejt
"O i dashur Djal'
shkove dhe më le
s'pate faj as ti as unë
ashtu qe për ne
ne u ndamë këtu
qielli atje lart
do të na bashkojë, o Djalë
prit se vij për pak
Lamtumir, o Gur
mjaft-ë kaqë koh'
vuajte dhe ti me mua
shkoj e më s'të shoh
Haj Dunja ! Dunja
s'ke gjë të vërtet
Lamtumirë e Jet' e rreme
Merm o valë, o det...
Hjadeni o djemani
RispondiEliminakëngës tani merjani
kur këndon për Shqipërinë
fjalët nga shpirti të vijnë
Mallakaster djem me nure
me dyfek e me koburre
me dyfek e me koburre
historisë si la kusure
Mallakster rron me derte
trimërinë e mban për vete
si ke emrin je dhe vetë
kala për trimat me fletë
Labëri o vend i gurit
që kur s'të ulet flamuri
kur në hall është Shqipëria
e para del Labëria
Labëri moj hijerëndë
veç për pushkë edhe për këngë
kush ta rriti kaq shumë namin
Ismaili me Selamin
Myzeqe toke e bekuar
me Beratin e dëgjuar
Adrenicën me shënjtorë
Skenderbu vuri kurorë
Myzeqe e begatisë
je hambar i Shqiperise
për vete je me halle
për të tjerët zemërmadhe
Çamëria ballë kazani
ku lindi Çelo Mezani
e para për këngë e valle
zonjë e rëndë në mëhallë
Çameri do te vijë një ditë
me ty do të kthehem
fjalë e vjetër e ka thënë
njeriu ka veç një nënë
Kosova me Çamërinë
në krahë Shqipërisë i rrinë
që të dyja motra janë
Shqipërinë nënë e kanë
Çamë Labë e Kosovarë
janë të gjthë Shqiptarë
toskë dhe mallakstërjotë
lidhur me gjak e me lotë
Bardha di Temal è un romanzo molto bello. C'è l'ho a casa e l'ho letto mille volte:) Se riuscite a trovarlo ve lo suggerisco.
RispondiEliminaalbana